Zmiana przepisów prawa upadłościowego dotycząca "upadłości konsumenckiej" jednoosobowego przedsiębiorcy

Ogromną wadą i niebezpieczeństwem prowadzenia przedsiębiorstwa w formie jednoosobowej działalności gospodarczej jest odpowiedzialność takiej osoby całym jej majątkiem za długi prowadzonego przedsiębiorstwa. Zmiany, które weszły w życie w ustawie z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo Upadłościowe (Dz.U. 2003 Nr 60, poz. 535 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 498) – dalej jako p.u., w dniu 24 marca 2020 roku łagodzą nieco rygory stawiane jednoosobowym przedsiębiorcom, jak również dopuszczają na prowadzenie wobec takiej osoby postępowania na zasadach stosowanych przy upadłościach osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, z jednym tylko wyjątkiem.

W niniejszym artykule wskażę główne różnice między „starą”, a „nową” procedurą upadłościową stosowaną wobec osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.

Upadłość osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą przed dniem 24 marca 2020 roku

W poprzednim artykule wyjaśniłem już różnice między upadłością, a niewypłacalnością. Upadłość ogłasza się więc wobec Dłużnika, który stał się niewypłacalny tj. utracił zdolność regulowania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Współautor niniejszego bloga adwokat Mariusz Trela opisał już w jednym z artykułów kiedy przedsiębiorca ma obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i jakie konsekwencje prawnokarne rodzi niezłożenie takiego wniosku w przewidzianym prawem terminie.

Mimo opisanego powyżej obowiązku przedsiębiorcy złożenia wniosku o upadłość podstawową różnicą między procedurą upadłościową stosowaną w stosunku do osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, a osobą która taką działalność prowadziła lub nadal prowadzi, jest jej cel.

O ile celem procedury stosowanej wobec osób nieprowadzących działalności gospodarczej było oddłużenie takiej osoby, to celem procedury upadłościowej stosowanej wobec przedsiębiorców przed dniem 24 marca 2020 roku jest przede wszystkim zaspokojenie interesów wierzycieli. Zaspokojenie to odbywało się głównie w drodze likwidacji majątku przedsiębiorcy. Niestety jeśli po likwidacji majątku przedsiębiorcy wierzyciele nie zostali zaspokojeni w całości, upadły pozostawał bez majątku i nadal był zadłużony.

Wyjątek od tej reguły przewidziany był w art. 369 p.u., jednak sytuacja taka obwarowana była szeregiem obostrzeń m.in. sytuacja majątkowa upadłego musiała w sposób oczywisty wskazywać na to, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Jeśli sytuacja upadłego mogła ulec poprawie, sąd umarzał zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli pod warunkiem, że w terminie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się postanowienia o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli upadły ani żaden z wierzycieli nie złoży wniosku o ustalenie planu spłaty wierzycieli, na skutek którego sąd, uznając, że ustała niezdolność upadłego do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, uchyli postanowienie o warunkowym umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli i ustali plan spłaty wierzycieli. Ponadto upadły taki zobowiązany był składać sądowi corocznie w ww. okresie, do końca kwietnia, sprawozdanie ze swojej sytuacji majątkowej i zawodowej za poprzedni rok kalendarzowy, w którym wykazywać musiał osiągnięte przychody oraz nabyte składniki majątkowe o wartości przekraczającej przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku za ostatni kwartał okresu sprawozdawczego, ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, jak również swoje możliwości zarobkowe, wydatki potrzebne na swoje utrzymanie i osób pozostających na jego utrzymaniu, w tym potrzeby mieszkaniowe. Do sprawozdania upadły dołącza kopię złożonego rocznego zeznania podatkowego. Istniały też sytuacje, w których możliwe było uchylenie przez Sąd postanowienia o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty.

Na gruncie obowiązujących do 24 marca 2020 r. przepisów, jednoosobowy przedsiębiorca nie mógł ogłosić upadłości „konsumenckiej” dopóty, dopóki prowadził działalność gospodarczą. Ponadto jeśli były przedsiębiorca posiadał zadłużenie z czasów prowadzenia działalności gospodarczej, a zaciągnięte i wymagalne zobowiązania miały związek z prowadzeniem jego przedsiębiorstwa, Sąd zobligowany był oddalić taki wniosek na podstawie art. 491⁴ ust. 2 pkt 3. Taki były przedsiębiorca miał więc na okres 10 lat zablokowaną możliwość skutecznego oddłużenia. Jedynym wyjątkiem od tej reguły była sytuacja, w której za przeprowadzaniem postępowania upadłościowego przemawiały względy humanitarne lub względy słuszności. Z mojej praktyki jednoznacznie wynika jednak, że sądy bardzo rzadko uznawały argumentację wnioskodawców powołujących się na te klauzule generalne.

Upadłość osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą po reformie przepisów z dnia 24 marca 2020 roku

Obecnie, zgodnie z art. 491¹ ust. 1 p.u., przepisy o ogłoszeniu upadłości „konsumenckiej” stosuje się wobec osób fizycznych, których upadłości nie można ogłosić zgodnie z przepisami działu II tytułu I części pierwszej p.u. , tak więc byłych, jak też „aktywnych” jednoosobowych przedsiębiorców.

Fundamentalną różnicą między starym, a nowym stanem prawnym jest ponadto uchylenie od dnia 24 marca 2020 roku przepisu, zgodnie z którym sąd zobowiązany był oddalić wniosek o ogłoszenie byłego przedsiębiorcy, jeśli w ciągu 10 lat poprzedzających złożenie wniosku, nie zgłosił on w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy. Celem postępowania wobec jednoosobowych przedsiębiorców stało się więc obecnie, podobnie jak w stosunku do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, ich oddłużenie.

Jedynym minusem nowych przepisów jest możliwość orzeczenia przez sąd w postanowieniu o ogłoszeniu upadłości, na podstawie art. 491¹ ust. 2, że postępowanie upadłościowe wobec osób, o których mowa w ust. 1, prowadzone będzie zgodnie z przepisami części pierwszej, jeżeli jest to uzasadnione znacznym rozmiarem majątku dłużnika, znaczną liczbą wierzycieli lub innymi uzasadnionymi przewidywaniami co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania. Sąd będzie miał znaczne pole manewru co to kryterium „innych uzasadnionych przewidywań co do zwiększonego stopnia skomplikowania postępowania”.

Podsumowanie

Ustawodawca dokonał zmiany przełomowej. Otworzył on, z pewnymi obostrzeniami, drogę do oddłużenia rzeszy byłych przedsiębiorców, którym długi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz fakt niezłożenia wniosku o upadłość w terminie skutecznie uniemożliwiały ogłoszenie upadłości. Pozostaje wierzyć, że osoby, które znalazły się w tak trudnej sytuacji, będą korzystać z tej zmiany, która może skutecznie i trwale uwolnić ich od zadłużenia.

Paweł Wielkanowski